Ο «Καπετάν Μιχάλης» είναι μυθιστόρημα που έγραψε ο Νίκος Καζαντζάκης και κυκλοφόρησε αρχικά στα ελληνικά το 1953 από τις εκδόσεις Μαυρίδη. Είναι γνωστό και με τον τίτλο «Ελευθερία και θάνατος» σε ορισμένες μεταφράσεις. Το μυθιστόρημα διαδραματίζεται στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα στο νησί της Κρήτης, το οποίο βρισκόταν τότε υπό την κυριαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Η ιστορία περιστρέφεται γύρω από τη ζωή του χαρισματικού ηγέτη των ανταρτών καπετάν Μιχάλη. Είναι ένας Κρητικός πολεμιστής που ηγείται μιας ομάδας ανταρτών που μάχεται ενάντια στους Οθωμανούς κατακτητές. Ο καπετάν Μιχάλης είναι σύμβολο αντίστασης και ενσαρκώνει τον αγώνα για ελευθερία και ανεξαρτησία.
Το μυθιστόρημα απεικονίζει την αντίσταση του κρητικού λαού ενάντια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και τον αδυσώπητο αγώνα του για εθνική ταυτότητα και αυτονομία. Εξερευνά τη σύνθετη δυναμική μεταξύ των επαναστατών και των οικογενειών τους, τις εσωτερικές συγκρούσεις μέσα στην κρητική κοινωνία και τις θυσίες που έγιναν για την επιδίωξη της ελευθερίας.
Μέσα από τον χαρακτήρα του καπετάν Μιχάλη, ο Καζαντζάκης εμβαθύνει σε θέματα ηρωισμού, τιμής, θυσίας και της σύγκρουσης μεταξύ των προσωπικών επιθυμιών και του ευρύτερου σκοπού. Το μυθιστόρημα απεικονίζει τους ψυχολογικούς και συναισθηματικούς αγώνες που αντιμετωπίζουν οι χαρακτήρες καθώς αντιμετωπίζουν τη σκληρή πραγματικότητα του πολέμου και της κατοχής.
Ο «Καπετάν Μιχάλης» είναι γνωστός για τις ζωντανές του περιγραφές του κρητικού τοπίου, την απεικόνιση των εθίμων και των παραδόσεων των ανθρώπων του και την ταραχώδη ιστορική περίοδο στην οποία διαδραματίζεται. Θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα έργα του Καζαντζάκη, αναδεικνύοντας την ικανότητά του να συνδυάζει ιστορικά γεγονότα με φιλοσοφικά θέματα και να εξερευνά την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης φύσης απέναντι στις αντιξοότητες.